Dagen buiten de tijd

Heilige dagen, holidays, wat blijkt: onze kersttijd van de kerstnacht tot Driekoningen, is niet voor niets twaalf dagen lang. In vroegere tijden vielen deze twaalf dagen namelijk 'buiten de tijd' en werden gevierd met feesten, maar waren ook een tijd van rust, reflectie en contemplatie. En dat heeft allemaal te maken met de maan en de maankalender. In dit artikel bespreek ik waarom we als moderne mensen wat meer ontspannen met tijd mogen omgaan en we misschien deze eeuwenoude traditie weer eens in ere zouden moeten herstellen.

Ik kijk naar buiten. Nu het water buiten verstilt, de regen neerkomt in minuscule half bevroren vlokjes en we 's morgens de rijp over het veld zien liggen, verstil ik ook. Dit is het moment waarop de Kelten het Joelfeest vierden, het feest rond de winterzonnewende, en waarop in de christelijke traditie de twaalf dagen van kerst ingaan. Net als de bomen heb ook ik de neiging alles los te laten, met mijn knieën opgetrokken in mijn nieuwe holletje te kruipen, als een zaadje wachtend op de warmte van de zon en de langere dagen.

Ondanks dat ik tijdens mijn rondreis in Spanje op veel afgelegen plekken ben geweest, viel me pas hier echt de cyclus van de maan op. Misschien komt het doordat we meer wolkeloze nachten hebben of omdat we veel meer buiten leven, ook 's avonds, waardoor ik haar aanwezigheid ook beter merk. Hoe dan ook, elke keer blijft de maan of haar afwezigheid me weer verbazen, maar is ze ondertussen ook een vast onderdeel van mijn dag: ik kijk altijd even waar ze is en hoe ze 'erbij staat'.

Nu de maanstanden me opvallen, ben ik die meer gaan waarderen en merk ik hoe de opeenvolgende volle manen me houvast geven door hun regelmaat, veel meer dan onze indeling van de maanden van het zonnejaar. Maar dat maakt wel dat ik me los voel van onze gewone kalender. De afgelopen week was het zelfs zo dat ik geen idee had van welke dag het was, terwijl ik me wel al verbaasde dat de eerste week van het nieuwe jaar was voorbij gevlogen.

En dan denk ik, wat als onze kalender meer zou passen bij de natuur van dingen, de 'circle of life', bij de rust en het naar binnen keren van planten en dieren in de winter? Wat als onze kalender ons mensen daarvoor ook tijd zou geven? Immers, de kalender is een afspraak die we eeuwen geleden hebben gemaakt. En afspraken kun je ook opzeggen of veranderen, toch?

Twaalf heilige dagen

In mijn vorige blogpost tip ik zijdelings even de twaalf dagen van kerst aan. Met alle vragen in mijn achterhoofd werd een korte zoektocht naar de oorsprong daarvan uiteindelijk een heel onderzoek. Ik ontdekte namelijk dat het einde van het jaar al eeuwenlang een periode is waarin mensen zich terug trekken, rust zoeken, terugblikken en zich afstemmen op het toekomstige jaar. Maar vooral: dat hun kalender ze daar juist ruimte toe gaf.

De winter is van oudsher een tijd waarin de natuur zich in een periode van relatieve rust klaarmaakt voor wat zich in het voorjaar gaat ontvouwen. Dat de mens dat ook deed, zie je terug in het Engelse woord voor de kerstdagen: holidays, wat heilige dagen betekent en die volgens de oude geschriften tussen 24 december en 6 januari vielen.

De twaalf dagen van de kerstnacht tot aan Driekoningen werden dus als een geschenk beschouwd, een moment om te helen en een moment van verlichting van de dagelijkse beslommeringen. In deze periode, werd gezegd, is de sluier tussen het aardse en het hemelse dunner dan normaal. Een moment om te vieren want ook het licht van de zon komt langzaam weer terug.

Allemaal wel leuk, lief en aardig, maar waar komen dan die twaalf dagen vandaan en waarom zijn het er niet bijvoorbeeld zeven?

Zoals veel christelijke gebruiken, is de wortel van deze feestdagen te vinden in de oude Keltische en Germaanse gebruiken. In ons deel van Europa vierde men in de dagen na de winterzonnewende het joelfeest, een feest dat twaalf nachten duurde. Joele was het moment om te rusten, offers te brengen en het joelblok te branden om zo om een vruchtbaar nieuw jaar te vragen. Het joelfeest werd afgesloten met het vieren van de twaalfde nacht, waarin men uitbundig at en dronk, grote vuren aan stak om de zon te helpen weer in kracht toe te nemen en de kwade geesten af te schrikken.

Dagen buiten de tijd

In die tijd gebruikte men een maankalender en niet, zoals wij nu, een kalender die de zonnejaren volgt. Er was geen sprake van een jaar van precies twaalf maanden, met elk hun specifiek aantal dagen om zo tot de 365 dagen die de aarde nodig heeft om rond de zon te draaien. Een maandkalender volgt de stand van de maan en gaat uit van de tijd die de maan nodig heeft om om de aarde te cirkelen, wat ongeveer neerkomt op vier weken. De maankalender heeft daarom een herijking nodig om het verschil met een zonnejaar te overbruggen.

Elke cultuur loste dit op een andere manier op: de Kelten voegde na drie jaren van twaalf maan-den voor het vierde jaar een extra dertiende maan-d in en de Egyptenaren hadden elk jaar een dertiende maan-d van maar 5 dagen.

De Maya's gingen uit van een jaar van dertien maan-den en namen daarna een dag 'out of time'. In onze Germaanse maankalender bleven er aan het einde van het jaar twaalf dagen over, die men er als het ware achteraan plakten: joele.

Ik moet zeggen dat de dagen buiten de tijd me wel aan staan. Joele was een periode van feest, rust en bezinning. De Maya's hun 'day out of time' was een dag vol kunst en cultuur, waarop men het leven vierde. Ook het Romeinse Saturnalia, zo rond de winterzonnewende, was een moment waarop alles anders was dan 'normaal' en slaven bijvoorbeeld hun taken konden laten voor wat ze waren.

Meer ruimte en tijd

Voor mijzelf heeft onze Gregoriaanse kalender nog een ander minpunt: onduidelijkheid. De maanden hebben niet allemaal evenveel dagen, de dagen van de week vallen elke keer op een andere datum en het houdt geen rekening met de dertien manen of de seizoenen in een jaar.

Het plannen in zonnejaren geeft me nu al, na de eerste week van het jaar, het gevoel dat ik niet genoeg tijd heb.

Gister vroeg ik aan onze katten om ons deze zondag eens uit te laten slapen, maar ze snappen daar natuurlijk niets van. Zij hebben geen idee van de dagen van de week of maanden in het jaar, ze worden wakker als de zon opkomt en hun maag om eten vraagt. Onze hond heeft dan ook geen benul van het feit dat het vorige week zijn zevende verjaardag was.

Maar wij mensen willen graag de tijd vastpinnen in een duidelijk systeem, vooral als het om ons heen allemaal veranderd. Maar tijd is als elastiek, we kunnen terug 'reizen' naar het verleden, vooruitkijken naar de toekomst en zijn in het nu. De tijd gaat langzaam als we ons vervelen en snel als we het naar onze zin hebben. Tijd is helemaal niet lineair, maar veel meer circulair of misschien zelfs een grote in de knoop geraakte bol wol.

Als ik in een cyclus van bijvoorbeeld drie maanjaren denk, waarin de tijd circulair is en het groeien en krimpen is ingebed, geeft me dat het gevoel 'meer ruimte te hebben'. Ruimte om op een vloeiende manier mijn ideeën uit te werken.

En daarom pleit ik voor meer dagen buiten de tijd. Dagen even los van alles, dagen even helemaal anders, dagen even helemaal niets. Dagen, zoals de twaalf heilige dagen, die het mogelijk maken om wat losser en wat ontspannender met tijd om te gaan, zodat we momenten hebben om met dankbaarheid terug te kijken op de afgelopen jaar en vertrouwen te krijgen in het nieuwe dat komen gaat.

Op mijn bank met een warme thee geniet ik nog na van de festiviteiten van de twaalfde nacht: we hebben met een optocht de drie koningen binnengehaald en de dag daarna roscon, de Spaanse Driekoningen taart, met veel plezier bij vrienden opgegeten. De twaalf heilige nachten zijn voorbij, maar toch wil ik helemaal nog niet beginnen met het nieuwe jaar en gaan rennen en plannen.

Ik lees net in de maan scheurkalender die mijn schoonzus me heeft gegeven dat 7 januari, de dag na alle feesten, precies een dag is van rust, reflectie en zelfzorg. Eigenlijk nodigt de hele maand januari me daarvoor uit, met zijn korte dagen, weinig licht en gure weer. Ik besluit nog even een paar dagen meer buiten de tijd te leven.

Ik wens je een heel fijn, gezond en vooral ontspannen jaar en natuurlijk nog een paar heerlijke 'days out of time'!

Liefs,

Daphne

Trouwens, je kent waarschijnlijk wel het kerstliedje "Twelve days of christmas". Ik ben op zoek gegaan naar de oorsprong en vond daar een leuke website over.

Heb je zin in een positief verzetje en buikschuddende humor? Kijk dan naar deze geweldige versie van het liedje, gewoon om nog even lekker 'na te kersten'

Als het je interesseert, op deze website vind je meer info over de Maya kalender, hoe je die in je leven integreert en waar je er zelfs een kunt kopen voor 2022.

Lees ook mijn nieuwjaarspost van vorig jaar nog eens terug. Het gaat over thuiskomen, iets wat ik dit jaar zelfs letterlijk heb mogen doen in mijn nieuwe tiny huisje!

Oh, en nog even kort wat wetenschappelijke info: het verschil tussen het aantal de 'days out of time' in de maankalenders komt door een andere berekening van de omwentelingstijd van de maan. Bereken je die via de standen van de maan dan kom je op 29,5 dag (synodische maand), doe je dat door het gebruik van een vast punt aan de sterrenhemel dan kom je op iets meer dan 27 dagen (siderische maand). Het joelfeest duurde elf dagen en twaalf nachten, wat het verschil is tussen twaalf maan-den van 29,5 dag en 365 dagen in een zonnejaar: 365 – 354 = 11 dagen en twaalf nachten.