Japans keramiek, een bijzondere schoonheid

Als er een ding was waarvoor ik naar Japan reisde, dan was het de thee en de theevelden. Maar dat plan liep iets anders dan ik had verwacht, wat blijkt uit de met veel zorg ingepakte theekopjes en andere voorwerpen van keramiek die naast de stapels origami papier en zwavelstokjes met de sakura geur in mijn tas naar huis zaten.

Thee in Japan

Ik schreef dit stuk voor de website www.ervaarjapan.nl

Kommen voor de theeceremonie, kopjes voor de pruimenwijn umeshu, schoteltjes voor zoetjes, ik kon mijn handen er niet vanaf houden. In kleine doosjes vormden ze een tetris in mijn koffer.

In Nederland had ik al kennis gemaakt met het proces van Raku stoken en zelf een aantal kommen met vuur en rook de zo karakteristieke roetkleurige craquelé in het glazuur gegeven. Maar in Japan werd ik pas echt ondergedompeld in de traditie van hun aardewerk. 

Mijn interesse voor keramiek

Mijn interesse voor keramiek werd gewekt door een provisorische theeceremonie in het Thee Ceremony Museum in Takayama. Het was te warm voor een volledige theeceremonie en dus koos ik ervoor om me in dit museum te verdiepen in dit prachtige ritueel. Naast het museum was er een ruimte waar we in een kleine groep een introductie in de ceremonie kregen.

Na een korte uitleg maakte de gastvrouwe de matcha thee klaar en schonk het voor elke gast in een aparte chawan: de theekom. We kregen elk onze kom en de instructies om deze op de juiste manier te gebruiken. Aannemen met je rechterhand, plaatsen op je linker, de kom drie keer met de klok mee draaien, drie slokken nemen, randje afvegen met je vingers, een slag terugdraaien en netjes met een buiging weer neerzetten. Al deze handelingen werden nauwkeurig en in stilte door ons uitgevoerd. 

Wat me opviel was dat de gastvrouwe voor iedereen een bijzondere kom uit de collectie had gekozen. De mijne toverde, terwijl ik hem beetje bij beetje leeg dronk, een bloem tevoorschijn. De keuze van het keramiek is, net als de decoratie van de ruimte, een belangrijk onderdeel van de ceremonie, vertelde mijn gastvrouwe. Ze had deze kom dan ook speciaal voor mij gekozen: ze vond me blijkbaar een ontluikend bloempje. 

Een bordje voor elk gerecht

Dit gebruik is niet eens zo bijzonder in Japan. Kies je in een Japans restaurant voor een volledig menu, dan krijg je een doorlopende show van schoonheid. Elk gerecht wordt namelijk apart opgediend, waardoor je tafel ‘in no time’ vol staat met bordjes, kommetjes en schalen, elk in een ander kleur, vorm of materiaal, passend bij het gerecht, het seizoen of het moment van de dag. Als het eten er goed uitziet en geserveerd wordt op prachtig keramiek, zo redeneren Japanners, stimuleer je de eetlust van je gasten. 

Toen ik mijn kom had leeggedronken mocht ik eindelijk zelf naar het kunstwerk kijken. De handgemaakte keramiek fascineerde me: het zag er mooi uit, het was duidelijk met liefde en aandacht gemaakt en, waarschijnlijk door de eeuwenoude kennis, lag het bewonderenswaardig goed in de hand. Al onze kommen hadden elk hun eigen bijzondere glazuur met bijbehorende oneffenheden en asymmetrische vormen.

Keramiek op Miyajima

Enkele dagen later liep ik op het eiland Miyajima langs de open deur van een pottenbakker en kon ik ook niets anders dan stoppen en kijken. Turend door de opening verbaasde ik me over de bijna obsessieve aandacht die de pottenbakkers aan hun werk gaven. In de etalage zag ik theekommen in alle mogelijke vormen, met decoratie van esdoorn bladeren en met hier en daar een deukje.

Zo veel keuze in keramiek

Ik ging op onderzoek uit en ontdekte dat voor de osuna-yaki, het keramiek gemaakt op Miyajima, het zand opgegraven wordt bij het heiligdom op het eiland. Maar net als de keuze voor het zand, is ook de vorm van een kom op zichzelf al een kunst. Want welke kom wilde ik mee naar huis nemen?

En zo bloeide mijn passie

De Japanse keramiek hield me in zijn greep en dus liet ik de theevelden links liggen. Ik reisde liever met een boemeltreintje naar bekende pottenbakkers centra zoals Arita of het Oriental Ceramics Museum, dan dat ik van het ene theehuis naar het andere trok. 

In Arita ontdekte ik ook het aardewerk van porselein, uitbundig beschilderd met motieven met duidelijke Chinese invloed. Maar ik interesseerde me toch meer in het eenvoudige steengoed voor het dagelijkse gebruik, wel of niet met een glazuurlaagje. De functionele vormen en natuurlijke kleuren van de klei, de oneffenheden in het glazuur, het ruwe oppervlak en de bijna willekeurige ontstane decoratie, voor mij is dat echt Japan. 

Thee ceremonie set

Met als hoogtepunt Kintsugi: de reparatie van aardewerken voorwerpen met een goudkleurige lak, waardoor de breuken juist de schoonheid van het voorwerp vergroten. Deze perfecte imperfectie verbeeldt voor mij de zorg, aandacht en waardering die Japanners voor aardewerk hebben. In Japan koop je een keramiek meesterwerk immers voor langdurig gebruik.

Maar wat de Japanners mij vooral hebben geleerd met deze behandeling van aardewerk, is dat het leven bestaat uit een spirituele kant, de Wabi, wat zich uit in ceremonie, rust en stilte. En een materiële kant, de Sabi, die vooral wordt beheerst door imperfectie en eeuwige verandering. Met deze Wabi Sabi, het accepteren van de vergankelijkheid van alles om ons heen, in mijn achterhoofd drink ik elke keer met liefde en aandacht een thee uit mijn eigen perfecte imperfecte chawan.

Liefs,

Daphne